“โรงเรียนคนฮักถิ่น” การศึกษาทางเลือกของชุมชนกับอุดมการณ์ต่อสู้เหมืองโปแตช (1)

998 12 Dec 2012

คอลัมน์…เบิ่งคักๆ   วันที่ 20 ธ.ค. 52 เรื่อง... “โรงเรียนคนฮักถิ่น” การศึกษาทางเลือกของชุมชนกับอุดมการณ์ต่อสู้เหมืองโปแตช (1) โดย...ปราณ  ป้องถิ่น /-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/ วันเสาร์ช่างเป็นช่วงเวลาที่ใครหลายคนต่างพึงพอใจยิ่งนัก นั่นก็เพราะว่าเป็นวันหยุดพักผ่อนสุดสัปดาห์ จะได้นอนตื่นสาย จะได้ดูทีวีรายการโปรดอยู่ที่บ้าน จะได้แต่งตัวสวยไปเดินช็อปปิ้งตามห้างสรรพสินค้า หรือทำอะไรต่อมิอะไรก็ได้ตามแต่ใจต้องการ แล้วแต่กระแสแห่งการบริโภคนิยมจะพาไป... แต่สำหรับที่วัดอรุณธรรมรังษี บ้านโนนสมบูรณ์ ต.ห้วยสามพาด อ.ประจักษ์ศิลปาคม จ.อุดรธานี ซึ่งเป็นพื้นที่ในบริเวณเขตเหมืองแร่โปแตช (ยังไม่ได้ดำเนินการ กำลังมีการยื่นขอสัมปทาน และอยู่ในขั้นตอนการรังวัด ปักหลักหมุด เขตเหมืองแร่) ทุกๆ เช้าวันเสาร์ กลุ่มน้องๆ อายุระหว่าง 9-15 ปี จำนวน 50-60 คน จะมีนัด และพร้อมใจกันตื่นเช้า ปิดทีวี แล้วออกมาเพื่อทำกิจกรรม ที่เรียกกันว่า “โรงเรียนคนฮักถิ่น” ซึ่งเป็นการจัดการศึกษาทางเลือกของกลุ่มอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมอุดรธานี โดยมีเป้าหมายเพื่อให้ลูกหลานคนรุ่นใหม่ได้เรียนรู้ และมีความเข้าใจเกี่ยวกับนิเวศวัฒนธรรมชุมชน ภูมิปัญญาท้องถิ่น ตลอดจนการปลูกฝังจิตสำนึกต่อการปกป้องทรัพยากร และหวงแหนถิ่นฐานบ้านเกิดของตน ครูผู้สอนก็มาจากคนในชุมชน ซึ่งไม่มีใครสักคนที่จบศึกษาศาสตร์ หรือเคยเป็นครูตามโรงเรียนในระบบมาก่อนเลย หากแต่ทุกคนเป็นปราชญ์ชาวบ้าน หรือผู้รู้ในประเด็นนั้นๆ ได้นำเอาภูมิความรู้ ประสบการณ์ที่สั่งสมมา ถ่ายทอดสู่ลูกหลานให้เล่าเรียน ขณะเดียวกันก็มีการสอนทั้งสิ้น 5 วิชาได้แก่ 1.) ภูมินิเวศชุมชนท้องถิ่น เป็นวิชาที่ว่าด้วยการศึกษาพื้นที่เชิงภูมิศาสตร์ ระบบนิเวศน์ และสิ่งแวดล้อมในชุมชน อาทิเช่น การศึกษาแหล่งน้ำ ลำห้วย หนอง คลอง ป่าชุมชน โคก ฯลฯ ศึกษาแหล่งประวัติศาสตร์ชุมชน การก่อเกิด รวมทั้งวิถีชีวิตและความเป็นอยู่ของคนในชุมชน ตลอดจนปัจจัยภายนอกที่จะส่งผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงภายในชุมชนในอนาคต 2.) เกษตรกรรมธรรมชาติ เป็นวิชาที่สร้างจิตสำนึกให้ลูกหลานเชื่อมั่นในวิถีเกษตรกรรม โดยเฉพาะการทำเกษตรที่ปลอดสารพิษ หรือปุ๋ยเคมี ซึ่งเป็นบ่อเกิดของการทำลายสิ่งแวดล้อม ไม่ว่าจะเป็นน้ำ ดิน พืช ผัก สัตว์น้ำ ฯลฯ และลูกหลานสามารถนำไปปรับใช้เพื่อการพึ่งตนเองในครอบครัวได้เป็นอย่างดี 3.) ประชาธิปไตยและวัฒนธรรมท้องถิ่น เป็นวิชาที่ว่าด้วยหลักประชาธิปไตยภาคประชาชน เพื่อสร้างความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการใช้สิทธิของตนเองทั้งตามกฎหมาย และสิทธิดั้งเดิมอันพึงมีโดยธรรมชาติ เช่น การรวมกันเป็นกลุ่มเพื่อปกป้องทรัพยากรชุมชน ตลอดจนวัฒนธรรม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่น (ฮีต-คลอง) อันเป็นรากฐานสำคัญที่สร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชน 4.) อาชีพเพื่อการพึ่งตนเอง เป็นวิชาที่เสริมสร้างทักษะด้านอาชีพที่มีอยู่ในชุมชน เช่น การทอผ้า เครื่องจักสาน อาหาร ผลิตภัณฑ์ใช้ในครัวเรือน (ยาสระผม, น้ำยาล้างจาน, น้ำยาซักผ้า ฯลฯ) ให้กับลูกหลานได้นำไปใช้และยังเป็นการพึ่งตนเองโดยไม่ต้องออกจากบ้านเพื่อไปทำงานต่างถิ่น สร้างเศรษฐกิจชุมชน และช่วยลดรายจ่ายในครัวเรือน และ 5.) สื่อเพื่อการรณรงค์ เป็นวิชาที่ว่าด้วยการฝึกปฏิบัติ การเสริมสร้างทักษะด้านการสื่อสาร เช่น วิทยุชุมชน  การเขียนข่าว บทความ ถ่ายภาพ การแสดงละคร การแสดงดนตรี เป็นต้น ทั้งนี้ เพื่อให้เกิดประโยชน์และตอบสนองงานรณรงค์เผยแพร่แก่ชุมชนมากที่สุด หลักสูตรทั้งหมดเกิดขึ้นจากการคิดค้นร่วมกันของชาวบ้าน ครูผู้สอน และความต้องการของนักเรียน โดยจะเห็นได้ว่าแต่ละวิชาที่ตั้งชื่อขึ้นมานั้นไม่เคยพบในตำราเรียนเลย หรือแม้แต่เนื้อหาครูในโรงเรียนระบบการศึกษาก็ไม่เคยสอนด้วยซ้ำ ทั้งนี้ นายสมยศ  นิคำ  ครูใหญ่โรงเรียนคนฮักถิ่น ได้กล่าวว่า การต่อสู้กับโครงการเหมืองแร่โปแตช ของพ่อๆแม่ๆ มาถึง ณ วันนี้ ก็ยอมรับว่าเหน็ดเหนื่อยมากพอสมควร ซึ่งก็บรรลุผล ถึงแม้ว่าเรายังไม่สามารถชนะเด็ดขาด โดยการขับไล่โครงการฯ ออกไปจากพื้นที่ได้ แต่ก็ทำให้กระบวนการชะลอมาได้หลายปี ฉะนั้น สิ่งที่เราอยากเห็นก็คือการสืบสานต่อเจตนารมณ์ของลูกหลาน ให้ลุกขึ้นมาต่อสู้กับสิ่งที่ไม่เป็นธรรมที่จะเกิดขึ้นในชุมชนของเรา เพราะถ้าหมดรุ่นพ่อรุ่นแม่แล้ว ก็อยากให้ผืนแผ่นถูกส่งมอบต่อ สู่มือลูกหลานอย่างอุดมสมบูรณ์ ครูใหญ่กล่าวอย่างหนักแน่น แล้วมาต่อกันในฉบับหน้า...