รำลึก 52 ปี เหตุการณ์ 14 ตุลา วันมหาวิปโยค จุดเปลี่ยนแห่งประชาธิปไตยไทย

129 14 Oct 2025

วันนี้ (14 ตุลาคม) เป็นวันครบรอบ 52 ปีของ เหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 หรือที่เรียกว่า “วันมหาวิปโยค” และ “วันประชาธิปไตย” ซึ่งถือเป็นหนึ่งในเหตุการณ์สำคัญของประวัติศาสตร์การเมืองไทยที่ประชาชน นิสิต และนักศึกษาได้ลุกขึ้นต่อต้านการปกครองแบบเผด็จการทหารของ จอมพลถนอม กิตติขจร และเรียกร้องให้ประเทศกลับสู่ระบอบประชาธิปไตย

 

ตั้งแต่หลังรัฐประหารของ จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ในปี 2501 ประเทศไทยถูกปกครองโดยคณะทหาร ต่อมา จอมพลถนอม กิตติขจร ขึ้นมามีอำนาจสูงสุดพร้อมด้วยกลุ่ม “สามทรราช” ที่รวมตัวกับ จอมพลประภาส จารุเสถียร และ พ.อ. ณรงค์ กิตติขจร การรวมศูนย์อำนาจและการสืบทอดอำนาจภายในครอบครัว ทำให้ประชาชนเริ่มรู้สึกไม่เป็นธรรม เสรีภาพถูกจำกัด สื่อมวลชนถูกควบคุม และการคอร์รัปชันของชนชั้นนำเผยชัด

แม้เศรษฐกิจไทยขยายตัว แต่สังคมเริ่มตระหนักถึงความไม่เป็นธรรมทางสังคม การขาดสิทธิในการแสดงความคิดเห็น และช่องทางทางการเมืองปิดตาย เช่น การรัฐประหารตัวเองของจอมพลถนอมในปี 2514 ที่ยกเลิกพระราชบัญญัติพรรคการเมืองและรัฐธรรมนูญที่กำลังร่างอยู่

 

ชนวนเหตุสำคัญสู่ 14 ตุลา:

กรณีอุบัติเหตุเฮลิคอปเตอร์ทหารตกที่นครปฐม

เดือนเมษายน 2516 เฮลิคอปเตอร์กองทัพบกตกที่จังหวัดนครปฐม พบซากสัตว์ป่าขนาดใหญ่เป็นจำนวนมาก จากการสอบสวนพบว่ามีการลักลอบตั้งแคมป์และล่าสัตว์ป่าสงวน เช่น กระทิง เสือ และกวาง ของข้าราชการและนักธุรกิจ จำนวน 50-60 คน ในทุ่งใหญ่นเรศวร เหตุการณ์นี้จึงกลายเป็นสัญลักษณ์ซึ่งสะท้อนการใช้อำนาจรัฐเพื่อประโยชน์ส่วนตัวของชนชั้นนำ และทำให้ความเชื่อมั่นต่อรัฐบาลทหารหมดสิ้น

 

คำสั่งลบชื่อนักศึกษา 9 คน ออกจากทะเบียนนักศึกษา

วันที่ 16 มิถุนายน 2516 นักศึกษามหาวิทยาลัยรามคำแหง 9 คน ถูกสั่งลบชื่้อออกจากทะเบียนนักศึกษา หลังร่วมออกหนังสือ “รามคำแหงมหาวิทยาลัยที่ไม่มีคำตอบ” ที่วิพากษ์พฤติกรรมไม่ชอบธรรมของรัฐบาลทหารและกรณีการต่ออายุราชการของจอมพลถนอม กิตติขจร ในฐานะผู้บัญชาการทหารสุงสุด และจอมพลประภาส จารุเสถียร ผู้บัญชาการทหารบกอีกคนละหนึ่งปี ซึ่งคำสั่งนี้สร้างความไม่พอใจในหมู่นักศึกษาและสังคม ทำให้เกิดการชุมนุมประท้วงตั้งแต่เดือนมิถุนายน ให้นักศึกษาทั้ง 9 คน กลับเข้าระบบดังเดิม และต่อมาได้มีข้อเรียกร้องให้ให้รัฐบาลคืนอำนาจการปกครองแก่ประชาชน และประกาศใช้รัฐธรรมนูญภายใน 6 เดือน

 

การไม่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญ

ใน วันที่ 5 ตุลาคม 2516 ขบวนการนักศึกษาเริ่มออกมาเรียกร้องความเป็นธรรม เปิดโปงข้อเท็จจริง และตีพิมพ์หนังสือ “บันทึกลับจากทุ่งใหญ่” พร้อมเพิ่มข้อเรียกร้องให้รัฐบาลใช้ รัฐธรรมนูญใหม่ โดยมี ธีรยุทธ บุญมี อดีตเลขาธิการศูนย์กลางนิสิตนักศึกษาแห่งประเทศไทย ทำหน้าที่ประสานงานกลุ่มเรียกร้องรัฐธรรมนูญ พร้อมสมาชิกประมาณ 10 คน แถลงข่าวที่สนามหญ้าท้องสนามหลวง ด้านอนุสาวรีย์ทหารอาสา โดยมีวัตถุประสงค์หลักคือ เรียกร้องให้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญโดยเร็ว จัดหลักสูตรสอนอบรมรัฐธรรมนูญสำหรับประชาชน และกระตุ้นประชาชนให้สำนึกและหวงแหนสิทธิเสรีภาพ

 

การชุมนุมและการจับกุม

6 ตุลาคม 2516 สมาชิกกลุ่มเรียกร้องรัฐธรรมนูญประมาณ 20 คน แจกใบปลิวและหนังสือ พร้อมป้ายข้อความเรียกร้อง เช่น “จงคืนอำนาจแก่ปวงชนชาวไทย” และเริ่มเดินขบวนจากสนามหลวงไปบางลำภู ผ่านสยามสแควร์และประตูน้ำ เวลาประมาณ 14.00 น. อาจารย์ นักศึกษา และประชาชน จำนวน 12 คน ถูกตำรวจและสันติบาล จับกุมในข้อหามั่วสุมชุมนุมเกิน 5 คน

7 ตุลาคม 2516 ตำรวจตรวจค้นบ้านผู้เกี่ยวข้องเพิ่มเติม และจับเพิ่มอีก 1 คน รวมเป็น 13 คน ตัวแทนนิสิตนักศึกษาจากหลายสถาบันพยายามเข้าเยี่ยมและประกันตัว แต่ถูกปฏิเสธ ศูนย์กลางนิสิตนักศึกษาแห่งประเทศไทย (ศนท.) ออกแถลงการณ์ประณามการกระทำของรัฐบาล และเน้นย้ำว่าการชุมนุมเป็นไปอย่างสันติ

 

การเคลื่อนไหวของนิสิตนักศึกษา

นักศึกษาจากหลายสถาบันรวมตัวประท้วงเรียกร้องรัฐธรรมนูญและปล่อยผู้ต้องหา เริ่มเคลื่อนไหว ประท้วงงดสอบและติดโปสเตอร์โจมตีรัฐบาล โดยเฉพาะวันที่ 10 ตุลาคม นักศึกษาธรรมศาสตร์งดสอบ ชักธงดำครึ่งเสา และจัดชุมนุมอภิปรายโจมตีรัฐบาล

นักศึกษาเรียกร้องให้ ปล่อยตัวผู้ที่ถูกจับกุมทั้ง 13 คน และให้รัฐบาลชี้แจงเรื่องรัฐธรรมนูญอย่างชัดเจน ขณะเดียวกันอาจารย์จากหลายมหาวิทยาลัย ส่งตัวแทนเข้าเยี่ยมผู้ต้องหา แต่ถูกปฏิเสธ มีการแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ เช่น เขียนข้อความ “We Shall Overcome”

11 ตุลาคม นิสิต นักศึกษาและนักเรียนจากหลายสถาบันรวมตัวที่ธรรมศาสตร์ ประมาณ 50,000 คน มีการทำบุญตักบาตรและอภิปรายโจมตีรัฐบาลอย่างต่อเนื่อง รัฐบาลตอบโต้ด้วยการ ตั้งศูนย์ปราบปรามจลาจลขึ้นที่สวนรื่นฤดี มีจอมพลประภาส จารุเสถียร เป็นผู้อำนวยการ และวางกำลังทหาร รถถัง รถหุ้มเกราะ พร้อมตำรวจสนับสนุน

 

การเจรจาและขบวนมวลชน

12 ตุลาคม ศูนย์กลางนิสิตนักศึกษาแห่งประเทศไทย ยื่นคำขาดให้รัฐบาลปล่อยผู้ต้องหาและยกเลิกกฎหมายมาตรา 17 ภายใน 24 ชั่วโมง นับตั้งแต่เวลา 12.00 น. ของวันที่ 12 ตุลาคม 2516 เป็นต้นไป หากไม่เป็นไปตามนั้น จะพิจารณามาตรการเด็ดขาด ขณะเดียวกัน การชุมนุมยิ่งขยายตัว มีนักเรียน นักศึกษาและประชาชนหลายแสนคนเคลื่อนขบวนไปยังธรรมศาสตร์

13 ตุลาคม ขบวนมวลชนราว 500,000 คน เคลื่อนผ่านถนนราชดำเนิน อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย ลานพระบรมรูปทรงม้า และสวนจิตรลดา ศนท. เข้าพบรัฐบาลเจรจาเรื่องการปล่อยผู้ต้องหาและร่างรัฐธรรมนูญ แต่ยังไม่สามารถตกลงกันได้ ทั้งสองฝ่ายยังคงเตรียมพร้อมสำหรับการต่อสู้เชิงสัญลักษณ์และเจรจาต่อ

 

สลายการชุมนุมและการลาออกของรัฐบาล

เช้ามืดวันที่ 14 ตุลาคม 2516 บรรยากาศเริ่มตึงเครียด เมื่อรัฐบาลสั่งให้เจ้าหน้าที่ตำรวจและทหารสลายการชุมนุม มีการใช้กระสุนจริง แก๊สน้ำตา และรถถังเข้าสลายผู้ชุมนุม ผู้ประท้วงจำนวนมากจึงแตกกระจายไปตามถนนราชดำเนิน มีการต่อสู้และเผชิญหน้ากันอย่างรุนแรง มีผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บจำนวนมาก บางรายเป็นเพียงนักเรียน นักศึกษา หรือประชาชนทั่วไปที่อยู่ในบริเวณนั้น

ภาพเหตุการณ์ในวันนั้นกลายเป็นสัญลักษณ์ของความสูญเสียและการต่อสู้เพื่อเสรีภาพของประชาชนไทย การใช้กำลังของเจ้าหน้าที่ทำให้รัฐบาลหมดความชอบธรรม ท้ายที่สุด ผู้นำรัฐบาลทหารทั้งสามต้องลี้ภัยออกนอกประเทศ

ต่อมา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯแต่งตั้ง ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ อธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ขึ้นดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี เพื่อคลี่คลายสถานการณ์และเริ่มกระบวนการร่างรัฐธรรมนูญใหม่

 

เหตุการณ์ 14 ตุลาคม 2516 เป็นการตื่นรู้ของสังคมไทยที่ประชาชนเยาวชนและนักศึกษาได้พิสูจน์ว่า “พลังของประชาชน” สามารถยืนหยัดต่อสู้เพื่อสิทธิ เสรีภาพ และความยุติธรรม แม้ระบอบประชาธิปไตยหลังเหตุการณ์ยังไม่มั่นคง และมีบทเรียนเจ็บปวดต่อมาในปี 2519 แต่เหตุการณ์นี้ก็ยังคงเป็นสัญลักษณ์ของการเสียสละเพื่อประชาธิปไตย และเป็นแรงบันดาลใจต่อการเคลื่อนไหวทางสังคมในทศวรรษถัดมา

วันนี้ เรารำลึกถึงผู้กล้า นักศึกษา และประชาชนทุกคนที่ต่อสู้เพื่อเสรีภาพ เพื่อย้ำเตือนว่าพลังของประชาชนสามารถเปลี่ยนแปลงประเทศได้

 

 

 

ข้อมูลอ้างอิงจาก :

14 ตุลา บันทึกประวัติศาสตร์ ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.ชาญวิทย์ เกษตรศิริ

Silpa-Mag  , สถาบันปรีดี พนมยงค์ , สถาบันพระปกเกล้า , สำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยรามคำแหง