ข้อสังเกตทางกฎหมายต่อคำสั่งหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ ที่ 22/2561 เรื่อง การให้ประ ชาชนและพรรคการเมืองดำเนินกิจกรรมทางการเมือง

2983 22 Dec 2018

เมื่อวันที่ 11 ธ.ค. 2561 คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) อาศัยอำนาจตามมาตรา 44 รัฐ
ธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พ.ศ.2557 ออกคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561 เรื่อง การ
ให้ประชาชนและพรรคการเมืองดำเนินกิจกรรมทางการเมือง เพื่อปลดล็อคการทำกิจกรรมทางการเมือ
งอันจะนำไปสู่การเลือกตั้ง
ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนมีข้อสังเกตต่อการจำกัดสิทธิเสรีภาพที่ยังดำรงอยู่ แม้จะมีคำสั่ง
ฉบับนี้ ดังต่อไปนี้

1. กรณีการทำธุรกรรมทางการเงินและการดำเนินการเกี่ยวกับทรัพย์สิน
คำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561 ได้ยกเลิกคำสั่ง คสช.ที่ 10/2557 ซึ่งมีผลระงับธุรกรรมทางการเงิน
หรืออายัดบัญชีของนายจาตุรนต์ ฉายแสง แต่ไม่รวมถึงกรณีของนายจารุพงศ์ เรืองสุวรรณ ที่ขณะนี้ไม่ได้
พักอาศัยอยู่ในประเทศไทยแล้ว รวมถึงยกเลิกคำสั่ง คสช. ที่ 26/2557 ที่ให้ระงับธุรกรรมทางการเงินนาย
สมบัติ บุญงามอนงค์ จ่าสิบตำรวจประสิทธิ์ ไชยศีรษะ ซึ่งทั้ง 3 คนถูกระงับธุรกรรมทางการเงินเนื่องมาจาก
ไม่เข้ารายงานตัวตามคำสั่ง คสช.

2. กรณีการกำหนดเงื่อนไขห้ามเคลื่อนไหวทางการเมือง (MOU)
(.) ยกเลิกประกาศ คสช. ฉบับที่....เรื่อง การกำหนดเงื@อนไข การปล่อยตัวของบุคคลที่
มารายงานตัวต่อ คสช.
(O) ยกเลิกประกาศ คสช. ฉบับที่.... เรื่อง การกำหนดเงื่อนไข การปล่อยตัวของบุคคลที่
ถูกกักตัวตามพระราชบัญญัติกฎอัยการศึก พระพุทธศักราช *O+C มาตรา !+ ทวิ
คำสั่งดังกล่าวยกเลิกเงื่อนไขการปล่อยตัวบุคคล หรือ MOU ของคนที่มารายงานตัวและถูกกักตัว
ตามพระราชบัญญัติกฎอัยการศึก พ.ศ.2457 ซึ่งห้ามไม่ให้ผู้ถูกปล่อยตัวเดินทางออกนอกประเทศโดยไม่ได้
รับอนุญาตจาก คสช. และห้ามเคลื่อนไหวหรือสนับสนุนการชุมนุมทางการเมือง
อย่างไรก็ตาม ยังมีเงื่อนไขการปล่อยตัว หรือ MOU ของผู้ถูกควบคุมตัวตามคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่
3/2558 ซึ่งประกาศใช้หลังยกเลิกการใช้กฎอัยการศึกทั่วราชอาณาจักรเมื่อวันที่ 1 เม.ย. 2558 ในข้อ 11 ที่
มิได้ถูกยกเลิกไปด้วย และการกำหนดว่า การยกเลิกประกาศและคำสั่งในคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561
ไม่กระทบกระเทือนถึงการดำเนินคดี การดำเนินการ หรือการปฏิบัติตามประกาศหรือคำสั่งที่ได้กระทำไป
ก่อนการยกเลิกโดยคำสั่งนี้ ยังคลุมเครือและขาดความชัดเจนว่า คดีฝ่าฝืนเงื่อนไขการปล่อยตัวที่กำลัง
ดำเนินคดีอยู่ในศาลทหารจะยุติลงหรือไม่ ทำให้เป็นภาระในการต่อสู้คดีของจำเลย
นอกจากนี้แม้บุคคลที่ยอมลงนามในเงื่อนไขการปล่อยตัว หลังมารายงานตัวต่อ คสช. จะไม่มีผล
ผูกพันใด ๆ ตามประกาศคสช.ฉบับที่ 39/2557 แล้ว แต่ผู้ที่ไม่มารายงานตัวตามคำสั่ง คสช. ยังคงมีความ
ผิดตามประกาศ คสช. ฉบับที่ 41/2557 และจะถูกดำเนินคดีในศาลทหาร

3. กรณีความผิดเกี่ยวกับการห้ามชุมนุมหรือมั่วสุมทางการเมือง
(C) คำสั่งหัวหน้า คสช. ที....เรื่อง การรักษาความสงบเรียบร้อยและความมั่นคงของชาติ
เฉพาะในข้อ !
...การยกเลิกประกาศและคำสั่งตามข้อ ! ไม่กระทบกระเทือนถึงการดำเนินคดี การดำเนินการ
หรือการปฏิบัติตามประกาศหรือคำสั่งที่ได้กระทำไปก่อนการยกเลิกโดยคำสั่งนี^
คำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561 มีผลยกเลิกความผิดฐานมั่วสุม หรือชุมนุมทางการเมือง ณ ที่ใด ๆ
ที่มีจำนวนตั้งแต่ 5 คนขึ้นไป ตามคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 3/2558 ทำให้ประชาชนและพรรคการเมือง
สามารถดำเนินกิจกรรมทางการเมืองได้ตั้งแต่วันที่ 11 ธ.ค. 2561 เป็นต้นไป
อย่างไรก็ตาม การกำหนดว่า การยกเลิกประกาศและคำสั่งในคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561 ไม่
กระทบกระเทือนถึงการดำเนินคดี การดำเนินการ หรือการปฏิบัติตามประกาศหรือคำสั่งที่ได้กระทำไปก่อ
นการยกเลิกโดยคำสั่งนี้ ยังคลุมเครือและขาดความชัดเจนว่า คดีชุมนุมทางการเมืองตั้งแต่ 5 คนขึ้นไป ที่
ฝ่าฝืนคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 3/2558 ข้อ 12 ซึ่งกำลังดำเนินคดีอยู่ทั้งในศาลทหารและศาลยุติธรรมจะยุติ
ลงหรือไม่ ทำให้เป็นภาระในการต่อสู้คดีของจำเลย

4. กรณีการดำเนินกิจกรรมทางการเมือง
ก่อนหน้านี้ในยุค คสช. มีประกาศและคำสั่งจำนวนหนึ่งห้ามพรรคการเมืองทำกิจกรรม และห้าม
ประชาชนดำเนินกิจกรรมทางการเมือง ประกาศและคำสั่งเหล่านี้ถูกยกเลิกโดยคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่
22/2561 ดังนี้
(+) ยกเลิกประกาศ คสช. ฉบับที... เรื่อง ให้พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญบางฉบับ
มีผลบังคับใช้ต่อไปเฉพาะในข้อ * ซึ่งห้ามมิให้พรรคการเมืองที่มีอยู่แล้วดำเนินการประชุม หรือดำเนินกิจ
การใด ๆ ในทางการเมือง และการดำเนินการเพื่อการจัดตั้งหรือจดทะเบียนพรรคการเมืองให้ระงับไว้เป็น
การชั่วคราว รวมทั้งให้ระงับการจัดสรรเงินสนับสนุนแก่พรรคการเมืองของกองทุนเพื่อการพัฒนา พรรคการ
เมืองไว้เป็นการชั่วคราว
(,) คำสั่ง คสช. ที่... เรื่อง ให้บุคคลปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กำหนด ซึ่งกำหนดให้บุคคลที่มีค
วามเกี่ยวข้องทางการเมือง 18 ราย ห้ามเดินทางออกนอกราชอาณาจักรและละเว้นการเคลื่อนไหวหรือประ
ชุมทางการเมือง ณ ที่ใด ๆ หากฝ่าฝืนเงื่อนไขดังกล่าวหรือดำเนินการช่วยเหลือสนับสนุนกิจกรรมทางการ
เมือง ให้ถือว่าเป็นผู้ฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กำหนดไว้ในประกาศ คสช. ฉบับที่ 39/2557
(X) คำสั่งหัวหน้า คสช. ที่... เรื่อง การดำเนินการตามกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วย
พรรคการเมือง เฉพาะในข้อ O ข้อ + และข้อ C ซึ่งห้ามพรรคการเมืองจัดประชุมใหญ่ รวมทั้งการจัดตั้ง
สาขาพรรคการเมืองและตัวแทน พรรคการเมืองประจำจังหวัด การประชุมสมาชิกพรรคการเมือง หรือ
การดำเนินการอื่นใดในทางการเมือง การประชุมเพื่อยื่นคำขอจดทะเบียนจัดตั้งพรรคการเมืองใหม่ เว้นแต่
จะได้รับอนุญาตจาก คสช.
(A) คำสั่งหัวหน้า คสช. ที่....เรื่อง การดำเนินการตามกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วย
พรรคการเมือง (เพิ่มเติม) เฉพาะในข้อ , ซึ่งกำหนดให้พรรคการเมืองจะดำเนินการประชาสัมพันธ์หรือ
ติดต่อสื่อสารกับผู้ดำรงตำแหน่งใด ๆ ภายในพรรคการเมืองและสมาชิกของพรรคการเมืองของตน โดยวิธี
ผ่านทางเทคโนโลยีสารสนเทศ หรือสื่ออิเล็กทรอนิกส์ก็ได้ แต่การดำเนินการนั้นต้องไม่มีลักษณะเป็นการ
หาเสียง ทั้งนี้ คณะกรรมการ การเลือกตั้งและ คสช. อาจกำหนดลักษณะต้องห้ามของการประชาสัมพันธ์
หรือการติดต่อสื่อสารที่จะมีผลกระทบต่อความสงบเรียบร้อยของประชาชนหรือสั่งให้มีการระงับ การ
ดำเนินการดังกล่าวก็ได้

ความคลุมเครือของคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561
แม้คำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561 ดูเหมือนจะยกเลิกความผิดทางอาญาฐานฝ่าฝืนเงื่อนไขการป
ล่อยตัว และฐานชุมนุมทางการเมืองตั้งแต่ 5 คนขึ้นไป แต่การระบุให้การยกเลิกประกาศและคำสั่งไม่
กระทบกระเทือนถึงการดำเนินคดี การดำเนินการ หรือการปฏิบัติตามประกาศหรือคำสั่งที่ได้กระทำไปก่อ
นการยกเลิกโดยคำสั่งนี้ ยังก่อให้เกิดความคลุมเครือในการตีความและเป็นภาระในการต่อสู้คดีของจำเลย
ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนเห็นว่า จะต้องยึดหลักการตามมาตรา 2 ประมวลกฎหมา
ยอาญา ซึ่งรับรองหลักไม่มีโทษโดยไม่มีกฎหมาย (Nullum Crimen Nulla Poena Sene Lege) อันเป็น
หัวใจของกฎหมายอาญาว่า “บุคคลจักต้องรับโทษในทางอาญาต่อเมื่อได้กระทำการอนั กฎหมายที่ใช้
ในขณะกระทำนั^นบัญญัติเป็นความผิดและกำหนดโทษไว้ และโทษที่จะลงแก่ผู้กระทำความผิดนั^น ต้อง
เป็นโทษที่บัญญัติไว้ในกฎหมาย” นอกจากนี้ ในวรรค 2 ของมาตราเดียวกันยังกำหนดอีกว่ า ถ้าหา
กมีกฎหมายบัญญัติขึ้นในภายหลังให้การกระทำนั้นไม่เป็นความผิดต่อไป ก็ให้ผู้กระทำความผิดนั้นพ้นจา
กการเป็นผู้กระทำความผิด หรือหากถ้าขณะนั้นมีคำพิพากษาถึงที่สุดให้ลงโทษเเล้ว ก็ให้ถือว่าผู้นั้นไม่เคย
ต้องคำพิพากษาว่าได้กระทำความผิด หรือหากได้รับโทษอยู่ ก็ให้การลงโทษนั้นสิ้นสุดลง
ดังนั้น ผลของการประกาศคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 22/2561 จึงทำให้ความผิดฐาน ฝ่าฝืนเงื่อนไขการ
ปล่อยตัว และมั่วสุมหรือชุมนุมทางการเมืองตั้งเเต่ 5 คนขึ้นไป ถูกยกเลิกไป ศาลไม่อาจอ้างประกาศคำสั่งที่
ถูกยกเลิกมาบังคับใช้แก่ลงโทษผู้ถูกดำเนินคดีในความผิดฐานนี้ได้อีก นอกจากนี้ ยังทำให้สิทธิในการ
ดำเนินคดีอาญาระงับลงด้วย ตามมาตรา 39 (5) ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา
อำนาจที่คณะรักษาความสงบแห่งชาตินั้นยังควบคุมอยู่
แม้ คสช. จะผ่อนคลายมาตรการการควบคุมการดำเนินการทางการเมืองเพื่อนำไปสู่บรรยากาศ
การเลือกตั้ง แต่ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนเห็นว่า อำนาจในการควบคุมและจำกัดเสรีภาพ
ประชาชนนั้นยังคงมีอยู่ในประเด็นสำคัญต่อไปนี้

1. หัวหน้า คสช. ยังมีอำนาจตามมาตรา 44 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พ.ศ. 2557
และมาตรา 265 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2560 ซึ่งอำนาจดังกล่าวจะคงอยู่จนกว่าจะ
มีคณะรัฐมนตรีตั้งขึ้นใหม่เข้ารับหน้าที่หลังการเลือกตั้งทั่วไปครั้งแรกตามรัฐธรรมนูญนี้ อันหมายความ
ว่าหัวหน้าคสช. จะยังมีอำนาจอย่างเด็ดขาดที่จะออกคำสั่งใดๆ ก็ตาม เพื่อควบคุมเเละบริหารประเทศ
ตลอดระยะเวลาก่อน ระหว่าง และหลังการเลือกตั้ง โดยคำสั่งนั้นยังเป็นที่สุด เพราะปราศจากการตรวจ
สอบจากศาล อีกทั้งยังชอบด้วยกฎหมายเเละรัฐธรรมนูญ

2. เจ้าหน้าที่ทหารซึ่งเป็นเจ้าพนักงานรักษาความสงบเรียบร้อยตามคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 3/2558 และเจ้า
พนักงานป้องกันและปราบปรามตามคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 13/2559 ยังคงมีอำนาจในการจับกุม เข้า
ไปในเคหสถาน ยึด ควบคุมตัวบุคคลไม่เกิน 7 วัน หรือ “การปรับทัศนคติ” จะยังมีอยู่ และเป็นปฏิบัติ
การหลักที่ทำให้ประชาชนหวาดกลัวในการใช้สิทธิเสรีภาพตลอดมา

3. ความผิดฐานมั่วสุม หรือชุมนุมทางการเมือง ณ ที่ใด ๆ ที่มีจำนวนตั้งแต่ 5 คนขึ้นไป ตามคำสั่งหัวหน้า
คสช.ที่ 3/2558 ซึ่งยกเลิกแล้วแต่กำหนดเงื่อนไขไม่ให้กระทบกระเทือนคดีนั้นขาดความชัดเจน ทำให้
บุคคลที่ถูกดำเนินคดีด้วยข้อหาดังกล่าวยังคงมีภาระในการต่อสู้คดีเพื่อให้ได้มาซึ่งเสรีภาพ นอกจากนี้
ประกาศ คสช. ฉบับที่ 7/2557 ซึ่งกำหนดความผิดแบบเดียวกันยังไม่ถูกยกเลิกแต่อย่างใด

4. ความผิดฐานฝ่าฝืนคำสั่งให้มารายงานตัวตามประกาศ คสช. ฉบับที่ 41/2557 นั้นยังคงอยู่ เช่นเดีย
วกับการดำเนินคดีพลเรือนในศาลทหาร ในคดีที่เกิดขึ้นระหว่าง 25 พ.ค. 2557 - 11 ก.ย. 2559 ซึ่งมิได้
ถูกยกเลิกไปด้วยคำสั่งหัวหน้า คสช. ที่ 55/2559 ทำให้บุคคลไม่อาจใช้สิทธิเสรีภาพในการแสดงออกได้
อย่างเต็มที่

5. นอกจากประกาศและคำสั่ง คสช. แล้ว คสช. ยังมีเครื่องมือในการควบคุมเสรีภาพในการแสดงออก ผ่า
นการดำเนินคดีตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 116 พระราชบัญญัติว่าด้วยการกระทำความผิด
เกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ พ.ศ.2560 และพระราชบัญญัติการชุมนุมสาธารณะ พ.ศ.2558