เรื่องของ พอช.

1573 30 Mar 2022

กลายมาเป็นหัวข้อสนทนากัน ในค่ำคืนเดียวเลย ครับ กรณี พอช. ( สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน ) เปลี่ยน ลุ้คใหม่ ใส่ชุดน้ำเงินกรมท่า เข้ม เป็นฮือฮา..

ประเด็นไม่ใช่เรื่องชุด แต่ประเด็นที่ ฮือฮา คือ กำเนิดองค์กร และ ภารกิจหลัก ซึ่งขับเคลื่อนกันมายาวนาน ตั้งแต่ปี 2537 กว่าจะปลุกปั้นเป็นกฎหมาย จัดตั้งเป็นองค์กร ว่าจะสำเร็จก็ผ่านมือหลายรัฐบาล จากยุคแรกๆ คือ ในนาม “ธนาคารเพื่อการพัฒนาองค์กรชุมชน” ซึ่งเจตนาลึกๆ คือ การให้รัฐ จัดสรรงบประมาณมาให้คนทำงานพัฒนา ซึ่งจริงๆ แล้วก็คือ ช่วยรัฐแก้ไขปัญหาสังคม เนื่องจากกลไกรัฐ นั้น ล่าช้า ประชาชนเข้าไม่ถึง และ แก้ไขผิดทิศผิดทาง ในขณะที่ ขบวนองค์กรงานพัฒนา สามารถยกระดับจากปัญหาในพื้นที่ มาสู่การแก้ไขในระดับนโยบายได้ มากกว่านั้น ในการทำงาน ยังเน้น สร้างความยั่งยืน ให้สังคม ชุมชน ด้วยการจัดตั้งกลุ่ม องค์กร ชมรม สมาคม ฯลฯ ขึ้นมาทำงานสานต่อ สร้างคนรุ่นใหม่ สร้างแกนนำ ให้สามารถบริหารจัดการได้ และขยับจากกลุ่ม เป็นเครือข่าย จากเครือข่ายสู่ขบวนการภาคประชาชน ให้สามารถทำงาน นำเสนอ และ เรียกร้อง กดดัน รัฐบาล หรือทำงาน คู่ขนาน สร้างทางเลือกให้ประชาชน ในเมื่อเป้าหมาย คือ กลุ่มคนเดียวกับงานราชการ งานพัฒนาก็ควรได้รับการสนุนบ้าง

จนในที่สุด ก็ก่อเกิดเป็น สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน ขึ้นในปี 2543  ในยุคแรกจึงมี อดีตนักพัฒนา อดีตเอ็นจีโอ รุ่นใหญ่ๆ ที่คร่ำหวอดงานพัฒนา หลายคนเข้ามาร่วมกิจกรรมขับเคลื่อนสถาบัน จนหลายคน ถึงอุทานว่า นี่มันข้าราชการในนคราบเอ็นจีโอ ในขณะที่ฝ่ายราชการ เรียกว่า เอ็นจีโอในคราบข้าราชการ เพราะด้วยจุดกำเนิด ภารกิจ และปรัชญาการก่อเกิดองค์กรนี้นั้น ไม่ใช่เพื่อจะมาเป็น องค์กรราชการ

แต่ ธรรมชาติ ของคน บนโลกนี้เหมือนกันหมด คือ อยากเหนือกว่า ดูดีกว่า ดูน่านับถือกว่า ลึกกว่านั้น ถ้าเป็นสังคมไทย อยากเป็น “ข้าราชการ” ไม่แปลกที่ จากองค์กร กึ่งเอ็นจีโอ วันนั้น จึงกลายมาเป็น องค์กรราชการ เต็มตัวแบบวันนี้ และสุดท้ย ความฝั่นของนักพัฒนาที่อยากจะมีแหล่งทุน ให้คนที่รัก ศรัทธาในการทำงานพัฒนาเพื่อเคียงข้างประชาชน ชาวบ้าน ก็ต้องฝันสลาย สลายแล้วสลายอีก เพราะไม่นานจากนั้น  ก็ก่อเกิด แหล่งทุน ชื่อ สสส. ต่อมาก็ไม่แตกต่างอีก

ราวๆ 20 ปีก่อน เกิดขบวนการ “แฉยับ” ผ่านเว็บไซต์ www.thaingo.org ว่า พอช. กระจายทุนอย่างไม่เป็นธรรม เอื้อประโยชน์ให้เฉพาะกลุ่ม องค์กร ของตน ปัญหาก็คือ หลังจากก่อตั้งเสร็จ มีโครงสร้าง มีคนทำงาน มีบทบาทภารกิจ ซ่างก็ดึงคนมาจากร้อยพ่อพันแม่ ความขัดแย้งผลประโยชน์ก็ตามมา มีหลายกลุ่มหลายพวกเยื้อแย่ง ช่วงชิงงบประมาณการทำงาน หลังจากนั้นไม่นาน เงินทุนที่คาดว่าจะทำในนาม “ธนาคารพัฒนาองค์กรชุมชน” ก็เปลี่ยนแนว มาลงพื้นที่ มาทำงานกับชาวบ้านเอง โดยตรง จนเอ็นจีโอ หลายคน เรียก พอช. ว่า ทฤษฎีเด็ดยอด หมายถึง พอ พอช. ติดต่อกับพื้นที่ได้ ตัวเองก็ลงพื้นที่ทำเอง ไม่ผ่านองค์กรต่างๆ และทุนก็ ถูกจำกัด จำเขี่ย จนหายไปจากความคาดหวังของ ขบวนองค์กรภาคประชาสังคม

ขบวนการแฉ ในรอบนั้น สามารถ เจาะลึกดึง เอารายชื่อโครงการต่างๆ รายชื่อองค์กร ที่ดูแลโครงการ และจำนวนงบประมาณ ที่องค์กรต่างๆ ได้ เอามาเปิดเผย ซึ่งคำถามจากคนที่ปล่อยเอกสารแฉ คือ หลายโครงการ มีที่อยู่ ที่เดียวกัน 3-4 องค์กร ที่มีหลายโครงการ ได้รับงบประมาณ เกินครึ่งหนึ่ง (หลายร้อยล้านบาท) ที่น่าขำ มีโครงการให้ทุนแบบหว่าน หรือ แจก โครงละ  1 แสนบาท เยอะมาก และมีกระแสซุบซิบว่า รายชื่อเหล่านี้ถูกผนวกเข้ามาในรายชื่อ ผู้ได้รับทุนด้วย

จากเหตุการณ์วันนั้น เว็บ ThaiNGO.org ถูกกดดัน ถูกตรวจสอบ ถูกคาดคั้นให้เปิดเผย ชื่อ ไอ้โม่ง ผู้ทำเอกสาร หลุดรั่วออกมา ผมจำได้ว่า มีสายตรงโทรมาถามเลย  แต่โชคดีที่ผม ไม่รู้จริงๆ ในยุคเว็บบอร์ด คนส่วนใหญ่ยังไม่รู้ หรือ ไม่มีทักษะมากพอจะเสาะ สืบหา ใครในโลกอินเตอร์เน็ตได้ แต่  ที่จำได้ นั่นทำให้ผม ไม่คิดจะปฏิสัมพันธ์กับ พอช. แต่นั้นมา....